Tỉnh khánh hòa là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan
Tỉnh Khánh Hòa là đơn vị hành chính thuộc vùng Duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam, nổi bật với vị trí ven biển chiến lược và tỉnh lỵ là thành phố Nha Trang. Đây là tỉnh có diện tích mở rộng sau sáp nhập Ninh Thuận năm 2025, gắn với biển đảo, quần đảo Trường Sa và vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế biển.
Khái niệm và vị trí hành chính tỉnh Khánh Hòa
Tỉnh Khánh Hòa là một đơn vị hành chính thuộc vùng Duyên hải Nam Trung Bộ của Việt Nam, nổi bật bởi vị trí ven biển chiến lược với đường bờ biển dài, các vịnh lớn và quần đảo Trường Sa. Đây là tỉnh có tỉnh lỵ là thành phố Nha Trang – trung tâm du lịch và giáo dục biển quan trọng của cả nước. Sau khi Nghị quyết về sáp nhập Ninh Thuận vào Khánh Hòa có hiệu lực từ tháng 6 năm 2025, diện tích và dân số tỉnh được mở rộng, đưa Khánh Hòa trở thành một trong những tỉnh có lãnh thổ biển rộng lớn nhất.
Khánh Hòa nằm trên trục Quốc lộ 1A và tuyến đường sắt Bắc – Nam, có cảng quốc tế Cam Ranh và Vân Phong, đồng thời có Sân bay quốc tế Cam Ranh kết nối trực tiếp với nhiều quốc gia. Đây là những yếu tố làm cho Khánh Hòa giữ vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế biển và quốc phòng an ninh quốc gia.
Đặc trưng về hành chính hiện nay của tỉnh gồm nhiều thành phố, thị xã và huyện đảo. Việc mở rộng địa giới sau sáp nhập đòi hỏi sự điều chỉnh quy hoạch hành chính, phát triển đô thị, và phân bổ nguồn lực hợp lý để khai thác tối ưu tiềm năng địa phương.
Địa lý và điều kiện tự nhiên
Khánh Hòa trải dài từ 11°42'50" đến 12°52'15" vĩ độ Bắc, từ 108°40'33" đến 109°29'55" kinh độ Đông, với phía đông giáp Biển Đông, phía tây giáp các tỉnh Lâm Đồng và Đắk Lắk, phía nam giáp Ninh Thuận, phía bắc giáp Phú Yên. Sự tiếp giáp với nhiều tỉnh và biển Đông giúp Khánh Hòa trở thành cửa ngõ giao thương quan trọng ở Nam Trung Bộ.
Địa hình tỉnh có đặc điểm là phần lớn là núi đồi, trong khi đồng bằng nhỏ hẹp và phân tán. Sự đan xen giữa núi, đồng bằng ven biển và hải đảo tạo ra tính đa dạng địa hình, ảnh hưởng đến phân bố dân cư, nông nghiệp và công nghiệp. Biển đóng vai trò đặc biệt, với các vịnh nổi tiếng như Vân Phong, Nha Trang và Cam Ranh, mang lại giá trị to lớn cho phát triển du lịch và cảng biển.
Bảng sau thể hiện sự phân bố diện tích giữa các dạng địa hình chính của tỉnh:
| Dạng địa hình | Tỷ lệ diện tích (%) | Đặc điểm |
|---|---|---|
| Núi đồi | ~70% | Địa hình dốc, rừng tự nhiên, thích hợp phát triển thủy điện nhỏ |
| Đồng bằng ven biển | ~15% | Diện tích nhỏ, tập trung dân cư và nông nghiệp |
| Đảo và quần đảo | ~15% | Biển đảo phong phú, tiềm năng du lịch và kinh tế biển |
Khí hậu và hydrology
Khánh Hòa có khí hậu nhiệt đới gió mùa, với hai mùa rõ rệt: mùa mưa từ tháng 9 đến tháng 12 và mùa khô từ tháng 1 đến tháng 8. Lượng mưa trung bình hàng năm dao động từ 1.200 đến 1.800 mm, nhưng có sự khác biệt rõ rệt giữa các vùng do địa hình đồi núi và ven biển. Nhiệt độ trung bình hàng năm khoảng 26°C, ít biến động, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển du lịch quanh năm.
Hệ thống sông ngòi ở Khánh Hòa khá dày đặc nhưng phần lớn là sông ngắn, dốc, chảy nhanh từ núi ra biển. Các sông lớn như sông Cái Nha Trang, sông Cái Ninh Hòa đóng vai trò cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt. Do địa hình và khí hậu, sông ngòi có đặc điểm mùa lũ tập trung ngắn nhưng cường độ cao, dễ gây lũ quét.
Ảnh hưởng thủy triều tại các vùng cửa sông ven biển gây hiện tượng xâm nhập mặn, đặc biệt vào mùa khô. Điều này ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp và đòi hỏi các biện pháp quản lý nguồn nước hiệu quả như đập ngăn mặn, hệ thống tưới tiêu hợp lý. Ngoài ra, tài nguyên nước ngọt hạn chế tại một số vùng ven biển là thách thức trong phát triển bền vững.
Lịch sử, dân cư và văn hóa
Lịch sử Khánh Hòa gắn liền với nền văn hóa Chăm Pa cổ, nơi đây từng là trung tâm của vương quốc Kauthara với nhiều di tích còn lưu lại như tháp Bà Ponagar. Đến năm 1653, vùng đất này được sáp nhập vào Đại Việt và dưới triều Nguyễn được đổi thành trấn Bình Hòa, rồi đến năm 1831 chính thức mang tên tỉnh Khánh Hòa. Trong suốt thế kỷ 20, tỉnh trải qua nhiều lần điều chỉnh hành chính, và hiện nay đang bước vào giai đoạn mới với việc sáp nhập Ninh Thuận.
Dân cư của tỉnh đa dạng về thành phần, chủ yếu là người Kinh, ngoài ra còn có các dân tộc thiểu số như Raglai, Cơ Ho, Hoa và Chăm. Dân số tăng nhanh ở các đô thị như Nha Trang, Cam Ranh, Ninh Hòa, trong khi các vùng miền núi có mật độ dân cư thấp. Sau khi sáp nhập, dân số toàn tỉnh ước đạt hơn 2,2 triệu người, trở thành tỉnh có quy mô dân số trung bình tại Việt Nam.
Văn hóa Khánh Hòa là sự kết hợp giữa văn hóa biển đảo, văn hóa Chăm và truyền thống Việt. Các lễ hội như Lễ hội Tháp Bà Ponagar, Lễ hội Cá Ông phản ánh tín ngưỡng dân gian gắn với biển cả. Ẩm thực của tỉnh nổi bật với các món hải sản, yến sào Khánh Hòa nổi tiếng cả trong và ngoài nước. Di sản văn hóa biển đảo, đặc biệt là tinh thần gắn liền với quần đảo Trường Sa, đóng vai trò quan trọng trong bản sắc của địa phương.
Đặc điểm kinh tế và cơ sở hạ tầng
Kinh tế Khánh Hòa có đặc điểm nổi bật là định hướng phát triển mạnh vào các lĩnh vực biển, du lịch và dịch vụ. Thành phố Nha Trang là trung tâm du lịch biển quốc tế, mỗi năm đón hàng triệu lượt khách trong và ngoài nước. Các vịnh nổi tiếng như Vân Phong, Cam Ranh, Nha Trang không chỉ có giá trị du lịch mà còn là lợi thế phát triển công nghiệp cảng biển và logistics. Sự kết hợp giữa du lịch, thương mại dịch vụ và cảng biển tạo ra một cấu trúc kinh tế đa dạng, linh hoạt.
Ngành thủy sản, đặc biệt là nuôi trồng và chế biến hải sản, đóng góp tỷ trọng lớn vào kinh tế địa phương. Tỉnh còn nổi tiếng với sản phẩm yến sào – một trong những thương hiệu quốc gia được bảo hộ. Công nghiệp chế biến thực phẩm, dệt may và sản xuất vật liệu xây dựng phát triển mạnh, đặc biệt tại các khu công nghiệp Suối Dầu, Nam Cam Ranh. Ngoài ra, năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió cũng bắt đầu chiếm vai trò trong cơ cấu kinh tế mới của tỉnh.
Về cơ sở hạ tầng, Khánh Hòa sở hữu hệ thống giao thông đồng bộ gồm Quốc lộ 1, tuyến cao tốc Bắc – Nam, đường sắt, cảng biển quốc tế và sân bay Cam Ranh. Các dự án trọng điểm như khu kinh tế Vân Phong, cảng trung chuyển quốc tế và khu công nghệ cao đang được đầu tư, hứa hẹn đưa Khánh Hòa trở thành trung tâm kinh tế biển quan trọng của khu vực.
Quản lý hành chính và phân cấp đơn vị
Khánh Hòa hiện được chia thành các đơn vị hành chính bao gồm 2 thành phố (Nha Trang, Cam Ranh), 1 thị xã (Ninh Hòa), 6 huyện (Vạn Ninh, Diên Khánh, Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, Cam Lâm, Trường Sa). Sau sáp nhập Ninh Thuận, cơ cấu hành chính sẽ được điều chỉnh để đảm bảo hiệu quả quản lý, với khả năng hình thành thêm đơn vị hành chính mới.
Mỗi cấp hành chính đều được tổ chức theo mô hình chính quyền nhân dân gồm Hội đồng Nhân dân, Ủy ban Nhân dân và các cơ quan chuyên môn. Việc phân cấp quản lý giúp địa phương chủ động trong phát triển kinh tế – xã hội, đồng thời chịu sự điều phối từ trung ương. Trang chính thức của tỉnh tại khanhhoa.gov.vn cung cấp các dịch vụ công trực tuyến, thể hiện định hướng chuyển đổi số trong quản lý.
Việc quản lý hành chính của Khánh Hòa còn mang tính đặc thù bởi có huyện đảo Trường Sa. Đây là vùng lãnh thổ đặc biệt quan trọng, vừa gắn với chủ quyền quốc gia vừa gắn với nhiệm vụ quốc phòng. Cơ cấu tổ chức chính quyền ở Trường Sa được điều chỉnh phù hợp với điều kiện địa lý và an ninh quốc phòng.
Tiềm năng và thách thức phát triển
Tiềm năng phát triển của Khánh Hòa tập trung vào ba lĩnh vực: du lịch, kinh tế biển và dịch vụ logistics. Với đường bờ biển dài 385 km, nhiều vịnh đẹp, khí hậu ôn hòa, tỉnh có lợi thế lớn để phát triển du lịch quốc tế quanh năm. Kinh tế biển, đặc biệt là cảng trung chuyển quốc tế Vân Phong, được Chính phủ định hướng thành dự án chiến lược tầm khu vực. Dịch vụ logistics kết hợp với giao thông đường biển và đường hàng không giúp Khánh Hòa trở thành điểm trung chuyển quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Bên cạnh đó, tỉnh còn có tiềm năng lớn trong nuôi trồng thủy sản công nghệ cao, khai thác năng lượng tái tạo và phát triển nông nghiệp bền vững tại các vùng miền núi. Khả năng hợp tác quốc tế trong nghiên cứu biển, du lịch và giáo dục cũng mở ra nhiều cơ hội mới. Các trường đại học và viện nghiên cứu ở Nha Trang đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực chất lượng cao.
Tuy nhiên, Khánh Hòa cũng đối mặt với nhiều thách thức. Biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn ảnh hưởng đến nông nghiệp và đời sống ven biển. Tốc độ đô thị hóa nhanh tại Nha Trang và Cam Ranh gây áp lực lên hạ tầng, môi trường và quản lý đất đai. Du lịch phát triển nhanh nhưng chưa thực sự bền vững, còn tình trạng khai thác quá mức tài nguyên biển và ô nhiễm ven biển. Ngoài ra, việc sáp nhập Ninh Thuận đặt ra thách thức về quản lý, cân đối ngân sách và tích hợp quy hoạch phát triển vùng.
Hướng nghiên cứu và phát triển lâu dài
Hướng nghiên cứu cho Khánh Hòa tập trung vào kinh tế biển thông minh, phát triển đô thị ven biển bền vững và ứng dụng công nghệ cao trong quản lý du lịch. Việc khai thác cảng biển, logistics quốc tế, năng lượng tái tạo biển và công nghệ sinh học biển là các lĩnh vực tiềm năng. Nghiên cứu cũng cần tập trung vào mô hình tăng trưởng xanh, giảm thiểu ô nhiễm và bảo tồn đa dạng sinh học biển.
Tỉnh có thể trở thành trung tâm đào tạo và nghiên cứu hàng đầu về biển đảo, kết nối hợp tác với các tổ chức quốc tế và khu vực. Các chương trình đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp gắn với kinh tế số và du lịch thông minh sẽ tạo động lực tăng trưởng mới. Hạ tầng số, dịch vụ công trực tuyến và hệ thống dữ liệu mở là nền tảng cho quản trị hiện đại.
Về lâu dài, chiến lược phát triển của Khánh Hòa cần kết hợp hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo tồn tài nguyên, đảm bảo quốc phòng và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, cộng đồng doanh nghiệp, người dân và sự hỗ trợ của Chính phủ trung ương.
Tài liệu tham khảo
- Cổng Thông tin điện tử tỉnh Khánh Hòa. (n.d.). Giới thiệu tỉnh Khánh Hòa. Retrieved from khanhhoa.gov.vn
- Chính phủ. (n.d.). Thông tin tỉnh Khánh Hòa. Retrieved from chinhphu.vn
- VietnamPlus. (2025). Lịch sử tỉnh Khánh Hòa: hình thành, chia tách và sáp nhập qua các thời kỳ. Retrieved from vietnamplus.vn
- Nguyễn Văn Tuấn (2022). Phát triển kinh tế biển bền vững tại Khánh Hòa. Tạp chí Kinh tế & Dự báo.
- World Bank. (2020). Climate Risk Profile: Coastal Vietnam. Retrieved from worldbank.org
- Bộ Kế hoạch và Đầu tư. (2023). Báo cáo phát triển kinh tế - xã hội Khánh Hòa. Retrieved from mpi.gov.vn
Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề tỉnh khánh hòa:
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5